Damiaan Denys - psychiater

“We doen er alles aan om geen angst te hoeven voelen.”

Damiaan Denys is hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA) en afdelingshoofd psychiatrie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in diezelfde stad.

Hij kreeg onlangs kritiek om zijn uitspraken over de Coronacrisis, onder meer in het tv-programma Mondo. Zo stelde hij: “Het virus is schadelijk voor 70- en 80-jarigen die vaak al ziek zijn. Realiseren we ons dat we nu een jongere generatie mensen belasten met de problemen om deze oudere mensen nu te redden?” Wij spraken hem een paar maanden geleden over omgaan met ongemak. Een gesprek dat nu opeens erg actueel is geworden.

Johan: “Het lijkt wel alsof we het steeds lastiger vinden om met ongemak om te gaan.” Damiaan: “Ik denk dat dit in onze samenleving moeilijker is dan vroeger. Daar zijn verschillende redenen voor. We hebben ons de laatste twintig jaar omringd met technologie waarmee we ons continu van gemak voorzien. Er is niemand meer die zomaar na buiten loopt zonder eerst op buienradar te kijken. Op die manier proberen wij de wereld te beheersen. We zijn daar zo afhankelijk van geraakt dat elk contact met de werkelijkheid moeilijk is geworden.“

Johan: “Als er ondanks de technologie, toch nog iets gebeurt wat niet helemaal binnen onze verwachtingen past, zorgt dit voor een nog groter ongemak.” Damiaan: “Inderdaad. Er worden steeds meer dingen ongemakkelijk omdat we voortdurend in de illusie zitten dat de mens en de wereld maakbaar zijn. Er is vorig jaar een bekende Nederlander geweest die naar de rechter ging om zijn leeftijd te veranderen. We accepteren niet meer dan we ouder worden, onze kaalheid. We gaan voortdurend de werkelijkheid veranderen om te blijven voldoen aan onze verwachtingen.”

Johan: “Ik heb ook het gevoel dat de verwachtingen hoger zijn geworden.” Damiaan: “Absoluut, dat geldt helemaal voor de jongere generaties. We hebben ze opgevoed met het idee dat alles mogelijk is. Iedereen kan in De Wereld Draait Door komen, iedereen kan rijk worden, iedereen kan dansen. Alles is mogelijk voor iedereen. Vroeger was er veel meer determinatie: door onder meer je afkomst, had je maar een paar mogelijkheden. Nu hebben we heel veel keuze en kunnen via social media ook altijd naar anderen kijken. Daardoor hebben we het gevoel dat we tekortschieten. Johan: “We vergelijken natuurlijk altijd naar boven.” Damiaan: “En iedereen post alleen de leuke dingen en niet de mislukkingen. Ik zie voortdurend mensen met een diploma staan. Trost dat ik dit gepresteerd heb, leuk dat ik daarbij was. Dat zijn vaak eufemismen voor: ik doe het heel goed. Sommigen doen het echt heel goed, zijn echt succesvol, maar de meeste mensen niet. Dan krijg je de frustratie en krijg je ongemak.

Johan: “Het heeft dus ook te maken met het accepteren van je eigen beperkingen.” Damiaan: “Dat vinden we heel moeilijk. Omdat we niet mogen falen, kunnen we niet meer omgaan met onze eigen tekortkomingen. Die worden weggepoetst. We zijn veel liever psychisch ziek dan dat we ons tekort erkennen. Psychische ziekten zijn een soort van metafoor die we gebruiken om toch te vertellen hoe slecht het met ons gaat. Niemand zegt nog tegen elkaar: ‘Ik ben verdrietig. Er is geen reden, maar ik voel mij somber’. Dat kan niet, want je moet je goed voelen. Maar als je zegt dat de dokter heeft geconstateerd dat je depressief bent. dan kan het wel. Niemand heeft meer een vervelend, dom kind. Nee, de kinderen hebben adhd of zijn autist.

Johan: “Mensen externaliseren het ook, waardoor ze er minder verantwoordelijk voor zijn.”

Daminaan: “Klopt, maar dat werkt niet. Je ziet dat die hele generatie gebukt gaat onder schuld en schaamte. Je faalt voortdurend, maar je mag niet falen. Dan heb je een ziekte, maar die is ook niet helemaal perfect. Het is heel moeilijk om daaraan te ontsnappen, tenzij we op een andere manier naar dat tekort kijken. Dat we toegeven dat we iets niet kunnen. Ik hoor weinig mensen zeggen dat ze geen marathon kunnen lopen, geen berg kunnen beklimmen. We moeten dat allemaal maar kunnen.” Johan: “Het lijkt bijna een soort impliciete eis te zijn.” Damiaan: “De mens is een soort product geworden. Het is een element dat moet produceren, moet creatief zijn. Om deze reden is ook het concept ‘voltooid leven’ ontstaan. Er wordt de indruk gewekt dat een leven voltooid moet zijn. As je klaar bent, kun je sterven. Dat is natuurlijk niet zo, een leven is nooit voltooid. Als je in het woordenboek opzoekt wat ‘menselijk’ betekent, krijg je woorden als ‘zwak’, ‘tekort’, ‘vleselijk’. Alle synoniemen van ‘menselijk’ wijzen op tekorten. Dat is wat we niet meer accepteren. We ontmenselijken de mens.”

Johan: “Wat levert ongemak ons op, als we daar meer naar luisteren?”

Damiaan: “We moeten durven erkennen dat ons ambitieniveau te hoog ligt en dat dit ongemak oplevert. Probeer een realistischer verwachting te creëren voor jezelf. Zodra ongemak optreedt, moeten we dat accepteren, ernaar kijken en proberen te begrijpen wat dat zegt. We moeten ongemak lezen. Een ongemak is nu per definitie slecht, we vermijden het, of repareren het. Maar dat ongemak is een signaal. Mijn lichaam of mijn geest vertelt mij iets.”

Johan: “Hoe komt het dat we overal controle op willen hebben?” Damiaan: “Omdat we het kunnen. We hebben mogelijkheden om controle uit te oefenen, dus gebruiken we die. Het leven is één grote Tom Tom geworden. We laten ons bij al onze beslissingen leiden door aanwijzingen die we vinden op internet. Naar welk restaurant we moeten, waar we kleding moeten kopen. Dat pad wordt voor ons klaargemaakt en we vinden het moeilijk om daarvan af te wijken. Als we geen controle hebben, ervaren we angst. De essentie van angst is controleverlies. We doen er alles aan om dat niet te hoeven voelen.”

Johan: “Daar zijn we heel goed in geworden, om dat niet te voelen.” Damiaan: “Tot het moment dat de technologie niet werkt. Mensen gebruiken dan hun gezond verstand niet meer.”

Johan: “Wat is het allerbelangrijkste wat ik kan doen om mijn leven gemakkelijker te maken?”

Damiaan: “De eerste regel is: ken uzelf. Socrates zei het al. Probeer uw ongemak te leren kennen. De tweede boodschap komt van Nietsche: aanvaard het leven. Als je ten volle aanvaard wat op je afkomt, dan wordt het leven veel makkelijker.”

De podcast vind je hier:

Luister op Spotify
Luister op iTunes